Escribir versos de un mundo poético de las cumbres altas, del ande, inspiraciones extraídas desde el corazón de la madre tierra, estrellas infinitas que brillan en un anochecer andino, se ve el reflejo y dulce soñar de las montañas, guardianes de mi pueblo. Poesía andina que posee un sentimiento de agonía, de alegría, de tristezas, que pasa cada hombre andino en el mundo de primaveras eternas, amores de flores embellecedoras del campo infinito, que se viaja bajo la imaginación y el ser libre por las quebradas y laderas de mi mundo andino.
HENDERSON CUELLAR MARTÍNEZ
POEMAS DEL MANUSCRITO
“EL FLORECER DE LOS ANDES”
TUSUYKULLAY
Anchata nispa purikuq,
Chaynan sumaqcha tusuykun,
Chaynan sumaq arpacha tokamun,
Tusuykullay runachallay,
Tusuykullay llapay sunquyniyuq,
Wawqillay,
Apurimac pampallapi tusuykunki,
Peru apu suyupi tusuykunki,
Pachamama sutiympi tusuykunki,
Tusuykunki, hatun runallay.
Llapay yana ñawichaykunan
Kusiskallañan hawikamunchancku,
Chinchiku sutin, runa tusuy sutin,
Chakiy kunata muyu muyurispa,
Tusuykun,
Hamp´atu kunata misq´illañan mihukun,
Phawamun, apu awkihina,
P´itamun, at´oq suwahina,
Umaycha muyumon pampapi,
Uyaycha humpillaña kachan,
Tusuykuspa, tusuykuspa
pachamama sutimpi,
Tusuykullay Tusuykullay
Hatun runallay.
KARUMANTA CHAYAYKAMUSUN TAYTAY
Taytay, maypiraq purinki
maymanta hamunchankiri,
paraschay nispallaña rimaykuchanki
sunquyniykita kusiskallañan bonbonchaykamuchan,
nispallaña mayukunapis ch´impaykuchanki takiychay uyarispa,
yanayñawichaykunan hawaykamuchanku,
taytay kan runallay,
nuq´ay wawaykiy kani
nuq´allay kawsayniykita kani
hatun taytay,
taytay imaynallapas nuq´awan purikuchanki,
kan nuq´awan karumanta
chayaykamusunchis, nispallañan , chaynan rikuykuspallaña mayupatapi, llaqiykuchani sapay runallay,
sapay taytay,
anchatan rimaychakunapas,
anchatan nuq´awan kaypi
uhun sunquyniymi kakuchan, imaynallapas taytay,
kan nuq´awan sumaqchallaña kawsaykamuchani,
allin runa, hatun runa, tukurpasaq hatun taytallay.
VIKUÑITAY
Vikuñitay, hatun sunquyniyuq
kan pitarispa,
sapachallaña kaypi saqiykamunki,
sapachallaña kay mihuykunata
mihuykuspa wakaychaykuni,
imaynallan kay kawsayniyta kachan
imaynallan kay p´akiska sunquy kachan.
Vikuñita, de gran corazón,
cuando te vas corriendo,
aquí me vas dejando en soledad
en mi plena soledad
voy comiendo la comida
con mis ojos en lágrimas.
Como estará, esta mi vida,
como estará, este mi corazón partido.
KUYAKUYKI URPICHALLAY
sumaq sunquychay,
ñukaq kuyakuyki, llapay sunquyniywan
urpicha yana ñahuycha,
sumaq T´ikay puka uyacha,
kaypi kanwan tusuykuni,
kaypi iskayninchis sumaqchallaña takiykunchis,
ama saq´iywaychu, kay sunquyniyta waqarpanman,
kay sumaq harawita,
llapay sunquyniywan qilqaykuni,
kay sunquyniyta kusisqan kachan,
kanwan tusuykuspa,
kanwan takiykuspa,
intichayta sumaqchallañan k´ancharimun,
hakuchi sunquy, hakuchi sumaq t´ikay
puka uyachay,
waq llaqtayman ripukusun.
SUMAQCHALLAÑAN PURISPA
Purispa, purispa
Urqukuna hawaspa purini,
Mayukuna, rumikunapis
Unuta uyaspa
Urqu puntamanta siq´ani.
Urqu puntaman chayaspa
Hawarini, llapay wakakunata,
Llapay tik´akunata
Sumaqchallaña rikukun
Llapan pampakunapi.
Sumaqchallaña purispa
Karu llaqtata chayamuchkani,
Wayrataq supaytaraq wayramun
Ñukaq allinllamanta purispa,
Sapan urpichakuna hawarimuwan
Uyarimuwanku, huk miski
Takichayta takiykuni.
Intichayta, intichayta
Kanri yachanki
Ñuqaq sapa puriskayta
May llaqtaymanta hamuchkani,
Qanya yachanki.
Maytaq mayukunapi,
Maytaq urqukunapi
Purini, wicharani,
Pimanta mayuta
Unuchayta tumarpani,
Maytaq urqu puntampi
Quqachayta chaqchakuni,
Chay runa purispa
Samaqchakuspa
Purikuchkani,
Chay hina
Huk purunruna
Sumaqchallañan purimun.
SOY UN CAMPESINO
Soy un campesino
que bajó de las montañas,
para conocer y aprender lo que existe
debajo de las montañas.
Soy un campesino
que bajó de las montañas,
para ver qué es lo que piensan
de mis costumbres, de mi raza,
de la sangre chacarera que llevo,
de la sangre andina que tengo.
Soy un campesino
que bajó de las montañas,
para saber qué me dirán,
cómo se burlarán,
cómo se preguntarán,
cómo me observarán,
cómo se sorprenderán,
al ver a un hombre andino
en este mundo de racismo.
Soy un campesino
que, al bajar de las montañas,
quiere saber cómo responderán,
cuando les pregunte:
¿quién defendió tu país con honor y sangre?
¿Quién salvó al mundo de una gran hambruna?
¿Quién soporto las torturas de los gamonales?
¿Quién labra las tierras, para así alimentar
a los que viven bajo la montaña?
¿Quiénes son los olvidados
de los padres de la patria,
hasta por sus propios paisanos?
Soy un campesino
que bajó de las montañas
para saber qué es lo que pasa,
cuando un joven andino
está en un mundo
que no es lo suyo.
FLOR ANDINA
Flor de los andes
flor del mundo frío,
flor de las montañas
que llegan hacia las estrellas,
flor caminante
que amas y valoras
al mundo que te protege
que te da color y saberes.
Niña del rostro colorido,
niña de manos rajadizas
por fríos vientos
que quema el corazón.
Hija de las montañas florecientes,
que vas por caminos largos,
llevando entre tu espaldar
la liqlla de mil colores,
entre tus brazos que llevas
el animalito de tu compañía.
NOSTALGIA ANDINA
Si las hojas
del verde campo
me aconsejaran,
si las montañas
me dieran ese poder,
de acabar,
con la maldad del mundo.
Si las hojas de coca
crecieron para ver
los hechos que vendrán,
y hechos que pasaron,
y quienes las ocasionaron.
Mediante ellas veré
las primaveras perdidas
de mi mundo andino.
Las primaveras trabajadas
con sudor,
y con manos rajadizas
por el trabajo duro,
y niños que enferman
bajo el intenso frío.
Si a mi rostro
lo ves negrito y quemado
no es porque quise,
es por la marca
que mi mundo
lo quiso así que sea,
es la prueba
de cómo quema
el frío viento,
de cómo quema
el suelo,
mientras labro la tierra,
cual las pongo semillas
que alimentarán a mi familia.