Qaqya. Genaro Cahuana Orihuela

Genaro Cahuana Orihuela comparte su libro Qaqya -editado por RCQ Editores- de los cuales nos da una muestra. Tambien incluimos enlace a la conversa que hace poco acaba de acer en Fb live

Bajar el libro aqui Texto-Qaqya

Ver la presentacion en la I Feria Internacional del libro Huanuco kaypi:

 

¿RUNARAQCHU KANCHIK?

                                                                        Sayri Samiq Otoniel

                                               churiypaqmi kay kawsay

sansayachiq yuraq harawi…

Qanmi kanki llaqtanchikpa muhun

chaymi mana chinkananchikpaq

hamuchkanki intipa makinpi

wawakunapa tullunpi

kukamamapa ullqayninpi.

¿Runaraqchu kanchik?

Ichaqa, sunquchikmi

manaña uyarinchu

yakupa purisqanta

wawakunapa mañakusqanta

uywakunapa qaparisqanta.

Manañan kuyanakuy kanchu

          sara parwamuqtin

tarwi wiqinwan maskawaqtinchik.

Manañan nina ratayta munanchu

manañan sansa suyayta munanchu

qispi kichkaman wayllunakuyta

tanqaykusqankumantapacha.

Ichaqa, qanmi kanki

¡kuyay churilláy…!

llaqtanchikpa

simin

chakin

ñawin

kallpan

yuyaynin…

Qanmi kanki

runakunapa,

watakunapa

yuyaynin llinpiq.

 

 

 

 

CHIKCHIMANTA SIMICHAYKI

Sumaqmi quyllurkuna

qanwan wayrapi puriqtiyqa

mayumanta pillpintuchay

llinkimanta urpichallay.

Sumaqmi punchawkuna

intipa marqayninpi

qanwan rimaqtiyqa

mayumanta pillpintuchay

rumimanta urpichallay.

Ama ripuychu llaqtaykiman,

aswan llaqtayman hamuy

tayta mamay riksinaykipaq.

Ama ripuychu sapaykiqa,

aswan pusakuway

sinpaykipa uyachanpi.

Ama saqiwaychu…

saqiwanki chayqa,

tikakunapa puñuyninpin

qunqaykiman.

Manan qunqayta atiymanchu

chikchimanta simichaykita,

manan qunqayta atiymanchu

lluqimanta hamuq

muchaynikita…

¿KUTIMUNAYKIN?

Qanpaqmi kay rumi chiquq harawi

Apolinario Ciriaco Saldivar Bolivar

¡Yaw, yawkunaaaaaaaaa!

¡Kutimunanpunin

chay Yanawara maqtaqa…!

Kutimunaykin

kutimunaykipunin wayqiycháy

mama sarapa asiyninpi

tayta intipa yawarninpi.

Hinallaraqmi, maqta aqa tinpuchkan

hinallaraqmi, sara chakra suyachkasunki

hinallaraqmi, iphu para paramuchkan

hinallaraqmi, puka charangu waqachkan

hinallaraqmi, killku waraka tuqyachkan

hinallaraqmi, qillu runakuna rimachkan

hinallaraqmi, kuka kintu tiyachkan

hinallaraqmi, tusuykunapas haytapakuchkan

hinallaraqmi, takikunapas qawapakuchkan

hinallaraqmi, harawikunapas rimapakuchkan

hinallaraqmi, wawaykikuna suyachkasunki.

hinallaraqmi, kunturkuna kallpachakuchkan

hinallaraqmi, tinyakunapas machachkan

hinallaraqmi, lawitakunapas tapunakuchkan

Watan muyuramunña

punchawkunan suyanakuchkanña

ñanpa uranpi

wakintaq ñanpa

hawanpi.

Kutimunaykin…

tupananchikpunin tikapallanapa ñawinpi.

¿RIPUNKINCHU?

Yaku maman ripunanpaq

qipichakuchkan,

hinallataqmi sunquypas

yupiykipa qipanta

hamunanpaq

tusuchkan nina patapi.

Yachanaykin

sinchita kuyakusqayta,

yachanaykipunin

anchata wayllukusqayta.

Yachanaykin

sapallay tullma ukumanta

qawamusqayta.

Ñuqapunin

musquynikipi

purini musquynikita

qatikachaspay

ñuqamanpuni hamunaykipaq.

Hamuy, hamuypuni

kuska ripunanchikpaq.

Qucha patapi

suyasqayki

chirita harkaspay,

yarqayta llallispay.

¿Qanchu kanki?

Ari, qanmi kanki

sunquyta chaqchuq

sunquyta rumiwan killkiq. 

NINA MAKI RUNA

Runakunapa chilinanmi chakiruchkanña.

               Runakunapa chakinpin

sachakuna wiqinta wayrachin

               mana pipas amachaqtin,

                mana pipas rikuqtin.

Qayamuchkaykin qanta mamalláy.

!Panpachaykuway mamalláy…!

Manan ñuqachu chukchaykitaqa kañani,

manan ñuqachu samaynikitaqa saruni,

manan ñuqachu ñawiykitaqa taqmani,

manan ñuqachu makiykitaqa pakini,

manan ñuqachu simiykitaqa panpani.

!Panpachaykuway mamalláy…!

Urqukunapi takiq wakcha atuqpas

manañan rikurimunñachu,

chawpi punchawta tusuq

            wiskachakunapas

qusñipa qallunpin chinkarapunña.

Hukuchakunan

kachikachipa rapranpi

wañuymanta ayqikusqaku.

Ichaqa, killamamapa

marqariyninpiñan sapa tuta lluqsimunku.

Nina maki runakuna,

tullpa uma runakuna

ama hamuychikchu,

ama rimaychikchu,

ama yanqata waqaychikchu.

Paqarillanmi ripunqaña

tikakunapa qipanta

mana taytayuq,

mana mamayuq sisichakuna.

¿Maypin kanki yaw runa?

¿Haykaqmantapachan

manaña sunquyki llanllarinchu?

¿Haykaqmantapachan

manaña aqchipa llakiyninta

uyarinkichu?

¡AMA RIPUYCHU!

Ama qunqawaychu kay wañuy taripanakuypi.

Kay muspapakuq kallpaymi

manaña kallpachu.

Kay qatipasqa punchawkunan,

musquyniypi tutayan.

¿Imanaqtinmi chinkayta munanki?

Qaqakunapiñan

mayninpiqa

illarin chusaq kallpay.

¡Ama ripuychu!

Aswan kuska

kawsayninchikta qarpakusun

tayanku ukuchapi.

 

GENARO CAHUANA ORIHUELA

(Yachachiq Ukumari)

Apu Qurawiripa marqayninpin paqarimurqa (Tambo-Huancarama-Andahuaylas), qapaq sitwa killa wayra wichaypi. Ichaqa, irqichanmantapachan ancha unayña Amanqay llaqtapi tiyan. Yachachiqninkunas llaqtanpi yachaywasiman ripuqtin kastilla simillapi yachachisqaku, runasimi rimaq warmachakunaman, kaspiwan pana panaykuspanku. Manas imanraykupas taytakumanta runasimi yachakusqankuta rimananta munasqakuchu yachachiqninkuna. Chayraykus  payqa, irqichakuna yachachinanpaq hamutasqa Amanqaymanta Sunturwasi “La Salle” wasipi, hinallataq, Hatun Kuraq surturwasi Universidad Nacional Mayor de San Marcospi, Educación Primaria EIB nisqawan sutichasqata. Irqicha kasqanmantapachas tukuyta yachasqa: tusuyta, takiyta, aranwayta, harawiyta, qinawan miskillataña wayñu-qashwa waqachiyta. Yaqa pichqa watañan Apurimaqmanta Hatun Sunturwasi Micaela Bastidas Phuyuqawaq-UNAMBA wasipi llankan runasimita, aranwayta yachachispan. Genarucha supay maqtaqa, iskaynintan yachan chayaqta (Ayakuchu Chanka-Qosqo Qollaw). Ichaqa, kay Qaqya sutiwan qispichisqa harawinkunaqa, Ayakuchu Chanka simipi qillqasqan.

 

QILLQASQANKUNA:

-El Incendio de las flores 2018

 

Qillqarinakunanchikpaq: wayraqorawiri@gmail.com

Qayarinakunanchikpaq: 925550937 – 947013000